OCHRONA DÓBR KULTURY NA WYPADEK KONFLIKTU ZBROJNEGO

OCHRONA DÓBR KULTURY NA WYPADEK KONFLIKTU ZBROJNEGO

Od zarania dziejów wojny pozostają  największym niebezpieczeństwem dla dóbr kultury. Jak pokazuje ich historia, straty w dobrach kulturalnych państw powstałe na skutek działań zbrojnych towarzyszyły praktycznie wszystkim epokom historycznym. Stąd też troska o ochronę dziedzictwa kulturalnego, w tym skuteczne zabezpieczenie go przed zniszczeniem i bezpowrotną utratą w czasie wojny. Ochrona ta polega głównie na zabezpieczeniu zabytków przed zniszczeniem, uszkodzeniem, dewastacją, zaginięciem lub wywozem za granicę.

Dobrem kulturalnym jest każdy przedmiot ruchomy i nieruchomy, dawny lub współczesny, mający znaczenie dla dziedzictwa i rozwoju kulturalnego ze względu na swoją wartość historyczną, naukową i artystyczną.

Przełom w kwestii zapewnienia skutecznej ochrony dobrom kulturalnych w czasie trwania konfliktów zbrojnych przyniosła konferencja haska w 1954 roku. W wyniku podjętych wówczas działań dyplomatycznych udało się zwołać w Hadze specjalną konferencję, która zakończyła się podpisaniem Konwencji o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego, Regulaminu Wykonawczego oraz I Protokołu. Główną ideą konwencji haskiej było dążenie do podjęcia przez państwa określonych czynności dotyczących ochrony dóbr kulturalnych jeszcze w czasie pokoju. Działania te miały być prowadzone zarówno przez administrację publiczną, jak i siły zbrojne w celu stworzenia warunków do skutecznej realizacji ochrony w wypadku konfliktu zbrojnego. Na mocy konwencji haskiej z 1954 roku państwa zobowiązały się również powstrzymywać od używania dóbr kulturalnych i ich bezpośredniego otoczenia do celów, które mogłyby wystawić te dobra w razie wojny na zniszczenie lub uszkodzenie, oraz powstrzymać się wobec nich od wszelkich aktów nieprzyjacielskich.

W 1992 roku z inicjatywy UNESCO powołano zespół konsultacyjny w celu dokonania przeglądu postanowień konwencji haskiej. Była to reakcja na zniszczenia i wywóz dóbr kulturalnych podczas wojen z Zatoce Perskiej i byłej Jugosławii. Wynikiem prac zespołu było opracowanie II Protokołu do konwencji haskiej, który został przyjęty w 1999 roku. Protokół wprowadził nowy poziom ochrony dóbr kulturalnych, tzw. ochronę wzmocnioną. W myśl zapisów protokołu może ona być przyznana dobru kulturalnemu o największym znaczeniu dla ludzkości, chronionemu przez przepisy prawa krajowego, a jednocześnie niewykorzystywanemu do celów militarnych. Z tego też względu dobro kulturalne objęte ochroną wzmocnioną nie może być obiektem ataku. Drugą, bardzo istotną zmianą było poszerzenie pojęcia dobra kultury. Został tu uwzględniony wniosek strony polskiej, by definicja ta zawierała również pojęcie obszaru krajobrazowego. Niezwykle istotną kwestią stało się włączenie zasad ochrony zabytków również podczas konfliktów wewnętrznych oraz zamachów terrorystycznych. Bardzo ważnym elementem II Protokołu jest cały rozdział IV: Odpowiedzialność karna i jurysdykcja. Znajduje się w nim art. 15 pkt. 1, jednoznacznie wskazujący winnych niszczenia dóbr kultury oraz określający ich odpowiedzialność karną w tym zakresie.

Uchwalenie konwencji haskiej wraz z jej dwoma protokołami stanowi bardzo ważne wydarzenie w zakresie kodyfikowania zasad i norm międzynarodowej ochrony dóbr kulturalnych w czasie wojny. Polska jako kraj, który podpisał konwencję jest zobowiązana w razie wystąpienia na naszym terytorium konfliktu zbrojnego do przestrzegania zawartych w niej przepisów.

https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/drugi-protokol-do-konwencji-o-ochronie-dobr-kulturalnych-w-razie-17779171